راهنمای جامع داروهای OTC در داروخانه‌های ایران

داروهای بدون نسخه یا OTC (Over-The-Counter) به داروهایی گفته می‌شود که مصرف آن‌ها نیازی به نسخه پزشک ندارد و مستقیماً توسط داروساز به بیمار عرضه می‌شوند. این دسته از داروها نقش قابل توجهی در خودمراقبتی، کاهش بار درمانی مراکز بهداشتی و افزایش دسترسی مردم به درمان‌های ابتدایی دارند.

دسته‌بندی و کاربردهای رایج

در ایران، داروهای OTC عمدتاً شامل موارد زیر هستند:
•مسکن‌های ساده مانند استامینوفن و ایبوپروفن
•داروهای ضد حساسیت مانند لوراتادین و ستیریزین
•داروهای گوارشی مانند آلومینیوم ام‌جی
•مکمل‌های غذایی و ویتامین‌ها
•داروهای ضد سرفه و سرماخوردگی
•پمادهای موضعی ضد التهاب یا ضد قارچ

معرفی داروهای OTC پرکاربرد هر داروخانه

۱. داروهای مسکن و ضدالتهاب
• استامینوفن: برای کاهش درد و تب؛ گزینه‌ای امن برای اغلب افراد، از جمله کودکان و زنان باردار.
• ایبوپروفن: موثر در کاهش دردهای عضلانی، سردرد و التهاب.
• دیکلوفناک ژل و پماد: برای درمان دردهای مفصلی و روماتیسمی.

۲. داروهای گوارشی
• رانیتیدین و فاموتیدین: برای رفع سوزش معده و رفلاکس اسید.
• بیسموت ساب سیترات: برای درمان سوءهاضمه و زخم معده.
• متوکلوپرامید: جهت جلوگیری از تهوع و استفراغ.
• لاکتولوز: یک ملین اسموتیک برای درمان یبوست.

۳. آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای ضدآلرژی
• لوراتادین: برای کنترل علائم آلرژی مانند عطسه، خارش و آبریزش بینی.
• سیتریزین: موثر در کاهش حساسیت‌های فصلی و پوستی.
• کلرفنیرامین: برای درمان واکنش‌های آلرژیک خفیف.

۴. داروهای تنفسی و سرماخوردگی
• استامینوفن کدئین: برای کاهش علائم سرماخوردگی مانند گلودرد و تب.
• دیفن‌هیدرامین: به عنوان ضدسرفه و آرام‌بخش شبانه در سرماخوردگی‌ها.
• فنیل‌افرین: ضداحتقان بینی، مفید برای درمان گرفتگی ناشی از سرماخوردگی.
• شربت گایافنزین: کمک به رفع خلط و سرفه‌های مرطوب.

۵. داروهای پوستی
• هیدروکورتیزون ۱٪: برای درمان خارش، التهابات پوستی و اگزما.
• مترونیدازول ژل: برای آکنه و عفونت‌های پوستی.
• کرم ضدقارچ کلوتریمازول: موثر در درمان عفونت‌های قارچی پوست.
• پماد زینک اکساید: برای بهبود سوختگی‌های سطحی و بثورات پوستی.

۶. مکمل‌ها و ویتامین‌ها
• ویتامین C: برای تقویت سیستم ایمنی بدن.
• کلسیم + ویتامین D: برای سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان.
• قرص آهن (فروس سولفات): برای درمان کم‌خونی ناشی از فقر آهن.
• مولتی‌ویتامین: برای بهبود سلامت عمومی، به‌ویژه در سالمندان و بیماران دچار سوءتغذیه.

۷. محصولات بهداشتی و کمک‌های اولیه
• بتادین (پوویدون آیداین): برای ضدعفونی زخم‌ها.
• گاز استریل و باند کشی: برای پانسمان زخم‌ها.
• کرم سوختگی (آلفا یا سیلورسولفادیازین): برای درمان سوختگی‌های سطحی.
• قطره اشک مصنوعی: برای درمان خشکی چشم.

هر داروخانه باید این داروهای OTC را به‌طور کامل در دسترس داشته باشد تا بتواند نیازهای روزمره بیماران را برطرف کند. علاوه بر این، آموزش داروسازان و کارکنان داروخانه درباره نحوه صحیح مشاوره به مشتریان در مورد این داروها، اهمیت بالایی دارد.

چالش‌های عرضه داروهای OTC در ایران

با وجود مزایای فراوان، فروش داروهای OTC در داروخانه‌های ایران با چالش‌هایی روبه‌روست:
•آگاهی ناکافی بیماران: بسیاری از افراد، بدون اطلاع دقیق از دوز صحیح یا تداخلات احتمالی، دارو مصرف می‌کنند.
•فروش خارج از قفسه: برخلاف برخی کشورها که OTCها در قفسه‌های در دسترس مشتری قرار دارند، در ایران اغلب این داروها پشت کانتر نگهداری می‌شوند، که باعث کاهش شفافیت و استقلال مصرف‌کننده می‌شود.
•عدم استانداردسازی فهرست OTC: هنوز لیست جامع و رسمی‌ OTC در ایران تدوین نشده یا به‌روز نیست، و داروسازان بسته به تجربه و رویه‌های محل، تصمیم می‌گیرند.
•تداخلات و منع مصرف: برخی داروهای OTC می‌توانند با داروهای نسخه‌ای تداخل داشته باشند یا در گروه‌های خاص (مانند کودکان، سالمندان یا زنان باردار) ممنوع باشند، اما اطلاع‌رسانی کافی به مصرف‌کننده انجام نمی‌شود.

نقش داروساز و فناوری در ایمنی مصرف OTC

در چنین شرایطی، نقش داروساز حرفه‌ای برای مشاوره، ارزیابی وضعیت بیمار و جلوگیری از سوءمصرف حیاتی است. همچنین، امروزه برخی نرم‌افزارهای مدیریت داروخانه امکاناتی مانند ثبت هشدار تداخل دارویی، دسته‌بندی دقیق OTCها، و پیشنهاد جایگزین ایمن را ارائه می‌دهند که به ارتقاء ایمنی مصرف این داروها کمک می‌کند.

جمع‌بندی

داروهای OTC اگرچه در ظاهر ساده و بی‌خطر به‌نظر می‌رسند، اما مدیریت علمی، آگاهانه و اخلاق‌مدار آن‌ها در سطح داروخانه بسیار مهم است. آموزش مداوم داروسازان، فرهنگ‌سازی عمومی، و بهره‌گیری از ابزارهای دیجیتال می‌تواند گامی مؤثر در مصرف ایمن و بهینه این گروه دارویی باشد.