تداخل‌های رایج بین مکمل‌های ورزشی و داروها
4 دقیقه مطالعه
تداخل‌های رایج بین مکمل‌های ورزشی و داروها
(راهنمای کاربردی برای تکنسین‌ها و مسئول فنی داروخانه)
امروزه مصرف مکمل‌های ورزشی تنها محدود به بدنسازان حرفه‌ای نیست. بسیاری از افراد برای افزایش انرژی، افزایش حجم عضلانی، کاهش وزن یا بهبود عملکرد ورزشی از مکمل‌ها استفاده می‌کنند. نکته مهم این است که بسیاری از این مکمل‌ها، در کنار داروهای رایج مصرف می‌شوند؛ و اگر این مصرف بدون نظارت باشد، می‌تواند منجر به تداخل‌های جدی و حتی خطرناک شود.
در داروخانه، نقش تکنسین و داروساز در شناسایی این تداخل‌ها و آموزش بیمار بسیار کلیدی است.
چرا تداخل مکمل‌ها با داروها مهم است؟
•بسیاری از مکمل‌ها حاوی مواد محرک، افزاینده متابولیسم یا تأثیرگذار بر فشار خون هستند.
•برخی مکمل‌ها جذب یا اثر داروهای رایج را کاهش یا افزایش می‌دهند.
•مصرف همزمان می‌تواند آسیب به کبد، کلیه یا قلب ایجاد کند.
•بیمار معمولاً مکمل‌ها را «دارو» نمی‌داند و به داروساز اعلام نمی‌کند.
بنابراین مهم است که در زمان تحویل دارو، سؤال کوتاه و هدفمند پرسیده شود:
«آیا مکمل ورزشی یا چای لاغری مصرف می‌کنید؟»
همین یک سؤال می‌تواند از یک تداخل جدی جلوگیری کند.
تداخل‌های رایج بین مکمل‌های ورزشی و داروها
| مکمل | داروهای تداخل‌کننده | مکانیسم مشکل | اقدام توصیه‌ای برای بیمار |
|---|---|---|---|
| کراتین | NSAIDs، جنتامایسین، وانکومایسین | افزایش فشار کلیوی در حالت کم‌آبی → خطر التهاب و نارسایی | مصرف روزانه ۳ لیتر آب + جلوگیری از مصرف طولانی‌مدت مسکن‌ها + ارجاع در صورت درد پهلو/ادرار تیره |
| کافئین / پره‌ورکات / انرژی‌زا | SSRIs، بنزودیازپین‌ها، داروهای قلب و فشار خون | تحریک سیستم عصبی → تپش قلب، اضطراب، بی‌خوابی | عدم مصرف بعد ۵ عصر + در بیماران اضطرابی و قلبی ممنوع |
| پروتئین وی / کازئین | تتراسایکلین‌ها، آلوپورینول | کاهش جذب دارو به‌دلیل اتصال پروتئین | رعایت فاصله ۲ ساعت بین دارو و مکمل |
| ال-کارنیتین و چربی‌سوزها | لووتیروکسین | افزایش بیش از حد متابولیسم و ضربان | بیماران تیروئیدی فقط با تجویز پزشک مصرف کنند |
| بتا آلانین / نیتریک اکساید بوسترها | نیترات‌ها (بیماران قلبی) | گشادشدن شدید عروق → افت ناگهانی فشار خون | مصرف ممنوع در بیماران قلبی |
۱) کراتین
کراتین به‌طور طبیعی در بدن و در عضلات وجود دارد و به افزایش انرژی و توان تمرینی کمک می‌کند. اما زمانی که همراه با کمبود آب یا برخی داروها مصرف شود، به کلیه فشار وارد می‌کند.
داروهای تداخل‌کننده:
• NSAIDs (ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک): این داروها جریان خون در کلیه را کاهش می‌دهند.
• جنتامایسین و وانکومایسین: این آنتی‌بیوتیک‌ها خطر سمیت کلیوی دارند.
چرا مشکل ایجاد می‌شود؟
کراتین در حالت کم‌آبی می‌تواند باعث تجمع مواد زائد در کلیه شود. وقتی دارویی مثل NSAID یا جنتامایسین همزمان مصرف شود، توان کلیه برای فیلتر کردن مواد کاهش می‌یابد. نتیجه: افزایش احتمال آسیب و التهاب کلیه.
علائم هشدار برای بیمار:
• درد پهلو یا کمر در ناحیه کلیه
• کاهش حجم ادرار
• تیره شدن رنگ ادرار و بوی شدید
توصیه داروخانه‌ای دقیق:
1. مصرف آب روزانه حداقل ۲.۵ – ۳ لیتر
2. عدم مصرف ایبوپروفن و ناپروکسن به‌صورت مداوم همراه کراتین
۳. اگر درد پهلو یا کاهش ادرار مشاهده شد → ارجاع فوری به پزشک
۲) کافئین، پره‌ورکات‌ها، انرژی‌زاها
بسیاری از مکمل‌های قبل تمرین حاوی مقادیر بالای کافئین و محرک‌های عصبی هستند. حتی بعضی از آن‌ها از یک فنجان قهوه هم قوی‌ترند.
داروهای تداخل‌کننده:
• SSRIs (فلوکستین، سرترالین): این داروها سطح سروتونین و تحریک‌پذیری عصبی را افزایش می‌دهند.
• داروهای ضد اضطراب (کلونازپام، آلپرازولام): اثر آرام‌بخش دارند اما کافئین آن را خنثی کرده و اضطراب را تشدید می‌کند.
• داروهای قلب و فشار خون: کافئین می‌تواند فشار و ضربان قلب را افزایش دهد.
مشکل ایجاد شده:
بی‌خوابی، تپش قلب، لرزش بدن، سردرد، تشدید حملات اضطراب و وحشت.
نکته عملی در داروخانه:
اگر بیمار گفت:
«شب‌ها نمی‌خوابم / استرس دارم / قلبم تند می‌زند»
احتمال مصرف مکمل محرک بسیار بالاست.
توصیه:
• عدم مصرف پره‌ورکات بعد از ساعت ۵ عصر
• اگر بیمار اضطرابی یا قلبی است → مکمل‌های محرک ممنوع
۳) پروتئین وی و کازئین
این مکمل‌ها بی‌ضرر محسوب می‌شوند، اما در زمان‌بندی اشتباه می‌توانند اثر برخی داروها را کاهش دهند.
داروهای تداخل‌کننده:
• تتراسایکلین‌ها
• آلوپورینول
• برخی آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی
چرا مشکل ایجاد می‌شود؟
پروتئین‌ها و کلسیم موجود در آن‌ها می‌توانند به دارو بچسبند و جذب دارو را کم کنند.
نتیجه: دارو اثر کافی نمی‌گذارد.
توصیه کاربردی:
• فاصله حداقل ۲ ساعت بین دارو و پروتئین
• بیمار باید این موضوع را جدی بگیرد؛ مخصوصاً در درمان عفونت‌ها
۴) ال-کارنیتین و مکمل‌های چربی‌سوز
این گروه متابولیسم بدن را تحریک می‌کنند و ضربان قلب را افزایش می‌دهند.
داروی تداخل‌کننده:
لووتیروکسین (برای تیروئید کم‌کار)
مشکل ایجاد شده:
وقتی هر دو مصرف شوند، بدن بیش از حد فعال و تحریک می‌شود.
نتیجه: تپش قلب، اضطراب، تعریق، لاغری بیش از حد، بی‌نظمی ضربان.
قانون طلایی:
بیمار تیروئیدی → مصرف چربی‌سوز بدون مشورت پزشک ممنوع
۵) بتا آلانین و نیتریک اکساید بوسترها
این مکمل‌ها رگ‌ها را باز می‌کنند تا اکسیژن بیشتر به عضله برسد.
داروی تداخل‌کننده:
داروهای نیتراتی (مانند نیتروگلیسیرین برای بیماران قلبی)
چرا خطرناک است؟
هر دو باعث گشاد شدن عروق می‌شوند → فشار خون ناگهان بشدت افت می‌کند.
نتیجه: سرگیجه، غش، بیهوشی.
هشدار:
بیمار قلبی = این مکمل‌ها اکیداً ممنوع
علائمی که باید به بیمار هشدار داده شوند
| علامت بالینی | احتمال علت | چرا رخ می‌دهد؟ | اقدام توصیه‌ای |
|---|---|---|---|
| تپش قلب، لرزش، بی‌قراری | مصرف زیاد کافئین (پره‌ورکات، انرژی‌زا، قهوه) | کافئین ضربان قلب را بالا می‌برد و سیستم عصبی را تحریک می‌کند. | قطع مصرف یا کاهش دوز. کاهش نوشیدنی‌های کافئین‌دار. در صورت تداوم → مراجعه به پزشک. |
| درد پهلو، کاهش ادرار، تیره شدن ادرار | مصرف کراتین همراه با کم‌آبی یا مصرف همزمان NSAIDs | کراتین در کم‌آبی به کلیه فشار وارد می‌کند؛ NSAIDs جریان خون کلیه را کاهش می‌دهند. | افزایش آب روزانه (۲–۳ لیتر). عدم مصرف NSAIDها. در صورت ادامه درد → ارجاع به پزشک. |
| اسهال، نفخ، دل‌پیچه | مصرف زیاد پروتئین وی (به‌خصوص وی کنسانتره) | لاکتوز و افزودنی‌ها ممکن است باعث حساسیت گوارشی شوند. | کاهش دوز مصرف. در صورت ادامه → تغییر به وی ایزوله یا پروتئین گیاهی. |
| بی‌خوابی، اضطراب، بی‌قراری شبانه | مصرف پره‌ورکات‌ها یا محرک‌ها در ساعات عصر | محرک‌ها نیمه‌عمر دارند و تا شب اثر باقی می‌ماند. | عدم مصرف مکمل‌های محرک بعد از ساعت ۵ عصر. در صورت شدت علائم → قطع مصرف. |
چه توصیه‌هایی به مصرف‌کننده باید داده شود؟
•همیشه در داروخانه سؤال شود:
«مکمل ورزشی یا چای لاغری مصرف می‌کنید؟»
•مصرف همزمان چند مکمل محرک = خطرناک
•پروتئین و آنتی‌بیوتیک‌ها باید با فاصله مصرف شوند.
•در افراد با سابقه مشکلات قلبی، کلیوی یا تیروئید → برخی مکمل‌ها کاملاً منع مصرف دارند.
جمع‌بندی
نقش داروساز و تکنسین در داروخانه فقط تحویل دارو نیست.
شناخت تداخل مکمل‌ها با داروهای رایج، می‌تواند:
•از آسیب‌های جدی جلوگیری کند
•سطح اعتماد مراجعه‌کننده را بالا ببرد
•و کیفیت خدمات داروخانه را ارتقا دهد.
در مواجهه با هر بیمار ورزشکار یا بدنساز، چند سؤال ساده می‌تواند تفاوت بزرگی ایجاد کند.